Waarom worden we zo gelukkig van water, zee, rivier of meer?

Altijd als ik de zee zie, word ik een beetje gelukkiger. Waarom gaan de meeste mensen toch altijd op vakantie naar de zee, een meer of rivier? Is dit omdat we meestal naar warmere klimaten op vakantie gaan en het fijn vinden om af te koelen in het water of zit er meer achter?

Allereerst zal ik me even voorstellen. Mijn naam is Anouk Willems en ik ben promovendus bij Van Hall Larenstein en de Rijksuniversiteit Groningen. Hier ga ik onderzoek doen naar verschillende voedingspatronen en gezondheidseffecten samen met Esther. In oktober zijn Esther en ik voor een congres over Evolutionary Nutrition naar Lissabon gegaan. Toen we bovenaan de heuvel stonden en uitkeken over de stad en de rivier vroegen we ons af waarom mensen toch altijd zo naar het water getrokken worden. 75% van de wereldbevolking woont binnen 5km van water.

Het antwoord kwam de volgende dag tijdens een presentatie van Frits Muskiet. In de meeste tekstboeken zal je vinden dat de mens van de savanne komt, maar dat is volgens hem niet logisch, allereerst omdat we dan veel water nodig hadden omdat het daar zo warm en droog is, maar ook omdat we daar als rechtopstaande soort volledig uit de toon zouden vallen als jagers. Denk maar aan luipaarden die door het hoge gras sluipen, hier heb je als viervoeter toch een groot voordeel in vergelijking met een rechtopstaande mens. Hij is daarom voorstander van het idee dat we uit een land-water ecosysteem komen en dan waarschijnlijk uit de Riftvallei omdat deze in die tijd vol water stond.

In de ijstijd lag de zeespiegel een stuk lager waardoor de Homo Sapiens vanuit Afrika via de waterrand richting het Midden-Oosten en daarna door naar Europa en Azië ging, waar ze via een veel groter Indonesië naar Australië, Nieuw Zeeland en vervolgens Noord en Zuid Amerika konden. Niet alleen de verplaatsing van de mens is een argument om te zeggen dat we oorspronkelijk uit een land-water klimaat komen. Ook de meeste opgravingen met (pre-) Homo soorten worden gedaan in de buurt van water. Hier zijn ook resten van zeedieren te vinden met beschadigingen op de botten die duiden op het jagen van de mens.

Daarnaast was de groei van onze hersenen niet mogelijk geweest zonder het land-water ecosysteem. Genetisch gezien is er maar één mutatie nodig om een groter (of kleiner, denk aan microcefalie) brein te krijgen. Dit is dus niet de belangrijkste factor geweest voor de groei van onze hersenen, anders hadden we al veel eerder grotere hersenen gehad. Om dit grote brein te krijgen, hebben we de juiste voedingsstoffen nodig. Dit betekent ook dat een slecht dieet leidt tot een kleiner brein. En inderdaad, sinds de agrarische revolutie zijn onze breinen kleiner geworden. Maar wat kunnen we hieraan doen? Het is niet zo dat we binnen enkele generaties ons brein weer groter kunnen maken. We kunnen er wel voor zorgen dat onze breinen minder snel krimpen, door weer een gezond dieet voor ons brein te gaan eten.

Wat is dan een gezond dieet voor ons brein? Dit is een dieet met de zogenaamde “brain selective nutrients”. Dit zijn nutrienten die het belangrijkst zijn voor onze hersenen namelijk, jodium, selenium, ijzer, vitamine A, D en B12, en visolievetzuren. Dit zijn nutriënten die alleen te vinden zijn in de land-water ecosystemen en dan met name in vis en schelpdieren. Zeewier is ook een goede bron van ijzer, jodium en selenium. Helaas is onze visinname drastisch verminderd waardoor we minder dan de benodigde hoeveelheid van bovenstaande nutriënten binnen krijgen. Daarnaast krijgen we steeds meer omega-6 vetzuren binnen uit plantaardige oliën, bijvoorbeeld linolzuur. Dit heeft tot gevolg dat alfa-linoleenzuur (een omega-3 vetzuur) minder omgevormd wordt en minder ingebouwd wordt in de membranen in onze hersenen. Ook de andere nutriënten zijn van levensbelang. Een verlaagde hoeveelheid jodium tijdens de zwangerschap zorgt voor een lager IQ en meer moeite met lezen in kinderen van 8 en 9 jaar (Bath, Lancet 2013). Ook zijn jodium en selenium betrokken bij de productie van schildklierhormonen die weer van invloed zijn of hersenontwikkeling. Ook vitamine D is van belang bij hersenontwikkeling, maar wanneer er voor een studie navelstrengbloed werd genomen bij zwangere vrouwen, bleek dat 25% van de Europese baby’s een tekort aan vitamine D hadden en zelfs 75% van de niet-Europese baby’s.

Conclusie van deze presentatie was dat we terug moeten naar het Paleolithicum maar met de cultuur van de 21ste eeuw. Dit betekent niet dat we terug moeten naar het oorspronkelijke jagen en verzamelen, maar wel dat we in de supermarkt op de juiste dingen moeten ‘jagen’. Zorg dus dat je verse groente, zeewier en vis gaat eten om de juiste nutriënten voor je brein binnen te krijgen.

“Sometimes it is better to go fishing”

Aan het eind van de dag zijn we met een groep uit eten gegaan en toen we moesten kiezen tussen vlees en vis, heb ik toch maar voor vis gekozen. Ik zal er alles aan doen om mijn brein minder te laten krimpen.

De hele presentatie is hier te bekijken:

Afbeeldingen zijn afkomstig uit de presentatie van Frits Muskiet.

door: Anouk Willems

Dit artikel verscheen eerder in Voeding en Psyche