Parasiteren op kwetsbaarheid
Het zorgsysteem in Nederland moet op de schop om de kwetsbaarsten in de samenleving te beschermen tegen de macht van de tabaks-, fastfood- en alcoholindustrieën, schrijft longarts Wanda de Kanter in haar nieuwste boek ‘Parasiet der kwetsbaren. Een nieuwe kijk op gezondheidsbeleid’.
Wanda de Kanter is longarts in het Antoni van Leeuwenhoek en activist tegen de tabaksindustrie. Dat doet ze door in te zetten op rookpreventie, en juridische strijd te leveren. Volgens haar bestaat er geen enkele prikkel om ziekte te voorkomen. Een Arts des Vaderlands, sociale dienstplicht, een vergunningstelsel voor de verkoop van tabak, jaarlijkse verhoging van de tabaksaccijns, betere rookstophulp en een primaire rol voor huisartsen bij rookpreventie. Dat zijn de aanbevelingen die longarts Wanda de Kanter doet in haar boek. Wie zijn die parasieten eigenlijk die zo profiteren van onze kinderen? Met de coronacrisis als aanleiding laat De Kanter zien dat er al veel langer een extreem dodelijke epidemie gaande is, die zich grotendeels onzichtbaar voltrekt en vooral de meest kwetsbare mensen in de samenleving treft. De corona-epidemie maakt deze kwetsbaren tijdelijk even zichtbaar: het zijn de mensen die het minste weerstand kunnen bieden aan de marketing van industrieën die tabak, fastfood en alcohol verkopen. Want behalve oude mensen, hebben mensen met niet-overdraagbare ziekten, zoals (ernstig) overgewicht of hart-, hersen‑ en longfalen als gevolg van hun leefstijl de slechtste kansen Covid-19 te overleven.
Overheid moet ingrijpen
Met hun marketing, die ook nog eens bewust gericht is op kinderen uit de lagere sociaaleconomische klassen, parasiteren die industrieën op de kwetsbaarste groepen in de samenleving. De overheid zou net zo moeten ingrijpen bij deze verborgen epidemie als het nu doet bij de corona-epidemie, vindt De Kanter. In plaats daarvan hamert de politiek nog steeds op de vrijheid van het individu en het eigen-schuld-dikke-bultprincipe.
Maar, schrijft De Kanter, “de discussie in de media over dikke oude rokers is hardvochtig van toon, denigrerend en wordt gevoerd door de verkeerde mensen vanaf hun morele hoogvlakten: door mensen die niets weten van aanleg, van genen. Mensen die niet weten hoe bepalend het is waar jouw wieg heeft gestaan. Mensen die zich onvoldoende het effect realiseren van de geldverslindende reclamecampagnes gericht op jongeren.”
Verslaafd gemaakten
Met een aantal uit haar eigen praktijk gegrepen voorbeelden probeert De Kanter empathie op te wekken voor de slachtoffers van de consumptie-epidemie, de verslaafd gemaakten die zonder hulp niet van hun verslavingen afkomen. Daarbij richt De Kanter haar pijlen met name op de tabaksindustrie die ze al tien jaar bestrijdt en die in Nederland verantwoordelijk is voor 20.000 doden per jaar, meer dan het aantal doden aan overgewicht, weinig beweging, alcohol, verkeersdoden en hoge bloeddruk samen.
Maar De Kanter legt de verantwoordelijkheid ook elders. “Dat de tabaksindustrie legaal is wil niet zeggen dat het een ‘rechtvaardige’ industrie is”, schrijft zij. Geen reden dus om je schouders op te halen over de schade die zij aanricht. In het begin van haar carrière als arts viel het De Kanter al op hoeveel spoedconsulten en ‑opnames in het ziekenhuis gedraggerelateerd bleken te zijn. Het systeem van de gezondheidszorg in Nederland is echter niet gericht op het voorkómen van al die aandoeningen die het gevolg zijn van een ongezonde leefstijl. De gezondheidszorg werkt met Diagnose Behandel Combinaties en komt dus pas in actie als er sprake is van ziekte. Het verdienmodel van de zorg is daar ook op gebaseerd. “Er bestaat geen enkele prikkel om ziekte te voorkomen”, stelt De Kanter vast. “Er is geld en aandacht voor alles, behalve voor het voorkomen van ellende. Parasiteren wij dusdanig niet allemaal op de kwetsbaren?”
Actievere preventie
De Kanter pleit daarom voor betere voorlichting en een veel actievere rol van de zorgwereld, jeugdzorg en huisartsen voorop, bij de preventie van leefstijlziekten. De zorgverleners moeten niet alleen individuele voorlichting geven, maar ook aan politiek en samenleving als geheel uitleggen wat er gaande is. Het hele systeem moet op de schop en daarom pleit De Kanter onder meer voor aanstelling van een Arts des Vaderlands, die onafhankelijk van politieke partijen, een plaats in het kabinet zou moeten krijgen. “Iemand die verstand heeft van epidemiologie, statistiek, een dokter in hart en nieren, die empathisch vermogen heeft, visionair is en kennis heeft van sociaaleconomische verhoudingen. […] Iemand die niet de economie vooropstelt (dat doet de rest van het kabinet wel), iemand die zich niet laat belobbyen door de industrie.” Want, zegt De Kanter: “De toekomst van een kind is te belangrijk om aan de politiek over te laten.”
Wanda de Kanter op de radio en in podcasts
Longarts Wanda de Kanter ziet in corona een kans voor nieuw gezondheidsbeleid
Wanda de Kanter, Parasiet der kwetsbaren. Een nieuwe kijk op gezondheidsbeleid. (Uitgeverij Pluim, 2020), ISBN 9789083073668, € 10,99.
Leefstijl als beschavingsoffensief
In het artikel ‘Leefstijl als beschavingsoffensief’ gaat sociologe, pedagoge, schrijfster en columniste Mieke van Stigt in op sociale aspecten die maken dat volgens haar het concept van leefstijlverandering door voorlichting en bewustwording op uiterst dubieuze uitgangspunten gefundeerd is. Gebrek aan bewustzijn is niet het probleem, want men kent wel degelijk het verschil tussen gezond en ongezond voedsel. Het probleem is de leefomgeving die verziekt is door de alomtegenwoordige verleidingen van goedkoop ultrabewerkt voedsel. De leefstijl van een mens is in hoge mate sociaal bepaald, en staat mede hevig onder invloed van sociale groepsdruk, wat maakt dat bijvoorbeeld overgewicht een complex probleem is doordat de achterliggende factoren van leefstijl fundamenteel en structureel van aard zijn.
Mensen zijn groepsdieren en de keuzes die wij maken passen bij onze (directe) leefomgeving: sociaal milieu, woonomgeving, familieachtergrond. We gaan naar de sportschool omdat onze collega’s, vrienden en familie dat ook doen. We zoeken naar goedkeuring en begrip, en we vermijden het liefst hoon en afwijzing.
Net als Wanda de Kanter wijst Mieke van Stigt primair naar de voedingsindustrie, tabakslobby en alcoholsector als de producenten van een woud van verleidingen die nodig beteugeld dient te worden, het liefst door concrete beperkende maatregelen en hogere belasting. Maar anders dan de Kanter wijst van Stigt resoluut bewustwording en voorlichting ter preventie van ziekte af, omdat het een groot gedeelte van de bevolking niet zou helpen.
Gezonde bedrijfslunches, het aanbieden van gezonde maaltijden op scholen zodat kinderen veel minder de behoefte hebben om vette hap supermarkt of snackbar te gaan halen. Het inbouwen van natuur en beweging (niet per se sport) in de school- en werkdag. Het bestrijden van armoede, het beter verdelen van arbeid, het reduceren van stress, fijnstof en geluidsoverlast, het controleren op voedselveiligheid.
Het is tijd dat de overheid nu eens een gezonde keuze gaat maken.
Alhoewel het niet op die manier geschreven staat, is mijn (zeer subjectieve) gedachte na het lezen van het artikel van Mieke van Stigt dat er op de achtergrond nog andere elementen meespelen die weliswaar in het artikel niet expliciet genoemd worden. Namelijk een achterliggend fundamentele kwestie of probleem, afhankelijk van je perspectief: bij een grote groep mensen komt de boodschap van leefstijlgeneeskunde ter preventie nauwelijks binnen, en dat bedoel ik niet denigrerend. Ze zijn er niet “vatbaar” voor. Afkomst, leefomgeving en de (voor buitenstaanders onzichtbare) sociale groepsdruk die daar bij komt kijken, speelt (onbewust) een grote rol bij leefstijl en de mate waarin men het signaal van een gezonde levensstijl een plek kan geven. Het signaal van de reclame, leefomgeving, gewoontes en sociale groepsdruk overstemt en verstomd het signaal van de goed bedoelde leefstijladviezen. Wanneer komt het in je hoofd op – ben je gemotiveerd genoeg – om je leefstijl te verbeteren? Misschien pas wanneer je zelf chronisch ziek wordt?
Het wordt in het artikel slechts vluchtig benoemd, maar niet minder interessant is dat dezelfde groep mensen die zo ongevoelig lijkt te zijn voor de boodschap van gezond eten en leven wel degelijk in hun leefstijl zijn te beïnvloeden wanneer groepsdruk als een positief stuk gereedschap wordt ingezet. In ons land hebben we Wim Tilburgs die met een Facebookgroep mensen helpt van diabetes type 2 af te komen. Een huisarts als David Urwin in het VK werkt ook zeer intensief in groepsverband met zijn metabolisch ongezonde patiënten, die elkaar weer kunnen aanmoedigen en motiveren. Het is eigenlijk wel een beproefd concept, denk aan de wekelijkse praatgroepjes van anonieme alcoholisten, e.d. die al sinds jaar en dag bestaan en duidelijk succesvol zijn.
